Klimaatverandering, piekolie en ongelijkheid
De aarde warmt op. De oorzaak is een stijging van door mensen veroorzaakte CO2-concentraties in de atmosfeer. Dit is bevestigd door het International Panel for Climate Change (IPCC). Dit is een wereldwijde groep wetenschappers die al het beschikbare wetenschappelijk onderzoek op dit terrein heeft bestudeerd. Het 4e IPCC rapport werd in 2007 gepubliceerd en stelt dat: ¨De opwarming van het klimaatsysteem is onmiskenbaar. Het meeste van de bestudeerde toename in mondiale gemiddelde temperatuur sinds het midden van de 20ste eeuw is zeer waarschijnlijk (zekerheidspercentage >90%) veroorzaakt door de geobserveerde toename in door mensen in de atmosfeer gebrachte concentraties aan broeikasgas.¨ De vraag is hoe snel we kunnen handelen om de CO2 in de atmosfeer te verminderen.
De klimaatverandering zal wereldwijd impact hebben op de voedsel- en watervoorziening van tientallen miljoenen mensen, meestal in de armere landen waar onvoldoende middelen zijn om de gevolgen aan te pakken. De gevolgen bij ons zullen vooral te merken zijn aan grotere schommelingen in weerpatronen (heviger neerslag, periodes van droogte) en in de opkomst van hier niet voorkomende ziektes. Onrechtstreeks zullen we ook getroffen worden als er vluchtelingenstromen ontstaan door problemen of conflicten rond voedsel of energie. Het is een illusie te denken dat voor ons de klimaatverandering vooral zal zorgen voor een aangenamere temperatuur en ons verder niet zal treffen.
Onze samenleving is in sterke mate afhankelijk van olie. Olie is goed voor ruim een derde van alle energie die we gebruiken. Transport draait volledig op olie. In de landbouw wordt olie gebruikt voor bewerking en bemesting van de grond. Plastics, kunststoffen en chemicaliën worden op basis van olie gemaakt. Piekolie is het punt waarop de wereldwijde olieproductie onomkeerbaar een neerwaartse lijn gaat vertonen. Dit gebeurt wanneer ruwweg de helft van alle in een bron aanwezige olie is opgepompt. Het is dus niet het moment waarop de olie op is. Er zijn heel wat aanwijzingen dat we momenteel op of heel dicht bij de piek zitten. Vandaar de vele inspanningen om op zoek te gaan naar diepzeeolie, olie uit teerzanden en kleinere olievelden. We zijn onvoldoende voorbereid om het tekort dat ontstaat door piekolie op te vangen met andere alternatieve energiebronnen. Naast energiebronnen mogen we ook pieken verwachten van ertsen en mineralen, water, graan, enz. .
We hebben een levensstijl gecreëerd gebaseerd op eindige grondstoffen en energie, een levensstijl die op geen enkele manier kan worden veralgemeend of voortgezet in de toekomst aangezien we op een eindige planeet leven. De gemiddelde ecologische voetafdruk van een Belg is 8 hectare per persoon, van een Afrikaan 1.4 terwijl de duurzame voetafdruk 1.8 hectare is. (De duurzame voetafdruk is de oppervlakte waar iedereen recht op zou hebben indien we niet meer willen verbruiken dan dat wat de aarde produceert en indien alle mensen dezelfde toegang zouden hebben tot de natuurlijke hulpbronnen (bron WWF)). Deze ongelijkheid heeft een impact op de natuur, de toekomstige generaties en op de huidige generaties vooral in het zuidelijk halfrond. Een wereld met dergelijke, nog steeds toenemende, verschillen kan nooit veilig en duurzaam zijn.
Piekolie, klimaatverandering en ongelijkheid zijn de triggers van de transitiebeweging. Het basisidee is dat lokale gemeenschappen veerkracht moeten ontwikkelen om zich voor te bereiden op een CO2 vrije maatschappij, een toekomst met minder fossiele brandstoffen, en een rechtvaardiger verdeling van de natuurlijke hulpbronnen.
Uitgangpunten van de transitiebeweging
1. Leven met minder energie is onvermijdelijk en het is beter om ons daarop voor te bereiden, dan om er door overvallen te worden.
2. We hebben de veerkracht verloren om storingen in de energielevering en sterk stijgende energie- en voedselprijzen aan te kunnen.
3. We zullen zelf in actie moeten komen en liefst onmiddellijk.
4. Door beroep te doen op de collectieve wijsheid van de gemeenschap, kunnen we manieren van leven ontwikkelen die verrijkender, bevredigender en verbondener zijn dan op dit moment.
Systeemdenken
De wereld waarin we leven is een complex systeem. Om die complexiteit te begrijpen bestaat in onze samenleving de drang om die complexiteit te vereenvoudigen tot losse onderdelen, feiten en gegevens. Systeemdenken is een benadering, die tracht overzicht over het geheel te behouden, in plaats van zich te concentreren op afzonderlijke onderdelen. De manier waarop een bepaald systeem zich gedraagt, is binnen het systeemdenken geen kwestie van een keten van oorzaak-gevolg-relaties. Het gaat om deelsystemen die met elkaar in wisselwerking treden en waar terugkoppeling (of feedback) ontstaat. Binnen systeemdenken ligt de focus op
- het geheel en niet op de onderdelen
- lange termijn in plaats van korte termijn
- structuuraanpak in plaats van symptoombestrijding
- de relaties, niet op het individu
- op co-creatie in plaats van re-actie
Systeemdenken is dan ook een uitdaging om onze eigen rol in de grotere systemen te herzien. Voor veel kinderen is er geen enkele band tussen een levende vis en de visstick op het bord. De relatie tussen klimaatverandering en een individuele vliegreis willen we liefst niet zien. Systeemdenken is dan ook een uitdaging om onze eigen rol in de grotere systemen te herzien.